آشنایی با مراحل کاشت برنج در شالیزار

آشنایی با مراحل کاشت برنج در شالیزارها

برنج یکی از قدیمی ترین و مشهورترین غذاهای روی کره زمین است تا جاییکه در ژاپن و اندونزی برنج خدای خود را دارد. در شمال ایران نیز کاشت برنج رسم و رسوم خاص خود را داشته و جز جدایی ناپذیری از فرهنگ مردم شده است.

 اولین مرحله از مجموعه مراحل کاشت برنج، مرحله جوانه‌دار کردن بذر برنج است. کشاورزان مقداری بذر از محصول برنج سال قبل خود را در محلی خشک و مناسب و به دور از هرگونه جانور و موش به صورت شلتوک یا خوشه نگهداری می‌کنند. گاهی اوقات بعلت خرابی محصول، کمی بذر و یا تغییر رقم محصول، بذر را از نقاط دیگر تهیه می‌نمایند و در سال جدید با انجام عملیات مخصوص، بذر پارسالی را جوانه‌دار کرده و بذر جوانه‌زده آماده کاشت در زمین (خزانه) می‌شود.

 بذری که به این طریق تهیه شده است در جای خشک و مناسبی نگهداری می‌شود. بطوری که حشرات،پرندگان و جوندگان مثل موش به آن دسترسی نداشته باشند. استفاده از این بذر در استانهای شمالی کشور از حدود دوم الی پنجم فروردین ماه آغاز می‌گردد.

عملیات جوانه‌دار نمودن بذر برای کاشت برنج:

بذر ذخیره شده در موقع کاشت باید جهت کاشت برنج آماده شود. بسته به میزان بذر در داخل ظرف یا حوضی که در حیاط منزل معمولاً به این منظور تعبیه شده مقداری آب ریخته و سپس در داخل آن نمک می‌ریزند. معمولاً 3 تا 4 کیلوگرم نمک برای 18 لیتر آب مناسب است.

 در بعضی از مناطق شالیکاران از تخم‌مرغ تازه بعنوان معیار نمک استفاده می‌نمایند. بدین ترتیب غلظت نمک به 08/1 تا 11/1 می‌رسد این غلظت در ارقام مختلف برنج متفاوت است و در ارقام ریشکدار کمتر و در ارقام بدون ریشک بیشتر است.

 سپس کشاورزان شلتوک‌هایی که از پارسال نگه داشته‌اند را داخل آب و نمک می‌ریزند. بذرهای سبک روی سطح آب می‌آیند و بذرهای سنگین‌تر ته نشین می‌شوند. بذرهای سبک ارزش کاشت ندارند‌ و باید دور ریخته شوند.

 بذرهای سنگین‌تر را برای مراحل بعدی با آب شسته و داخل گونی‌های مناسب می‌ریزند  و گونی‌ها را داخل آب می‌گذارند و چند روز زمان می‌دهند البته تمامی حجم کیسه را از بذر پر نمی‌نمایند. چون بذور در اثر جذب آب ازدیاد حجم پیدا می‌نمایند و ممکن است کیسه در اثر این عمل پاره شود. در این مدت روزی 2 تا 3 مرتبه به ظرف یا حوض، آب اضافه می‌کنند زیرا آب بوسیله جذب شدن توسط بذور کاهش می‌یابد و یا ممکن است از کنار و یا کف حوض نشت نماید.

 بعد از ۲ یا ۳ روز که گونی‌ها داخل آب قرار  داشتند آن‌ها را خارج کرده و بذرهای داخل گونی را روی زمین یا حصیر می‌ریزند و روی آن را با پارچه نمدی می‌پوشانند. از الآن حدود یک هفته طول می‌کشد تا بذرها جوانه زده و آماده کاشت در زمین کشاورزی‌ای به اسم “خزانه” شوند.

 مدت زمان لازم برای جوانه‌دار شده شدن بذر بسته به دمای محیط از 2 تا 8 روز متفاوت است. هر چه درجه حرارت بیشتر باشد مدتی که بذر می‌تواند جوانه‌دار شود کاهش می‌یابد. حداقل درجه حرارت لازم برای جوانه‌درا شدن بذر 12 درجه سانتی‌گراد و حداکثر 25 درجه سانتی‌گراد است.

فرودین‌ماه زمان کاشت برنج است و مرحله جوانه‌دار کردن بذر برنج نیز از اوایل فروردین شروع شده و حدود ده روز زمان می‌برد. 

آماده نمودن خزانه برای کاشت برنج

 در نقاط مختلف کشور کاشت برنج به دو روش نشایی و مستقیم انجام می‌شود. در اکثر مناطق کشور کاشت برنج به روش نشایی انجام می‌گیرد. در استانهای گیلان و مازندران نیز کشت برنج به طریق نشایی انجام می‌شود. 

 خزانه قسمت کوچکی از زمین کشاورزی است که بذرهای جوانه‌دار شده را درون آن می‌کارند تا تبدیل به نشاء شوند. از آنجایی که کاشت برنج در ایران عموماً به روش نشائی انجام می‌شود، کشاورزان از حدود ۶ ماه قبل از عملیات جوانه‌دار کردن بذرها، یعنی پاییز، عملیات آماده کردن قطعه زمین کشاورزی موسوم به خزانه را انجام می‌دهند. 

 زمینی که برای خزانه انتخاب می‌گردد باید در اواخر پاییز به عمق 15 تا 20 سانتی‌متر شخم زده شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل کشت روی آن مقداری کود دامی کاملاً پوسیده بریزند، سپس آنرا کاملاً با خاک مخلوط نمایند. سپس مجدداً زمین را شخم زده و تمامی سنگ و کلوخ‌های سطح خاک را جمع‌آوری می‌کنند.

سپس مقداری کود ازته (شکری) و مقداری کود فسفره (فسفات آمونیم) به زمین می‌دهند، پس از انجام این عمل بوسیله ماله یا وسایل دیگر که کاملاً صاف است سطح زمین را هموار و یکنواخت می‌نمایند، بعداً زمین را به عرض 5/2 تا 3 متر و به طول 5 تا 10 متر مرزبندی می‌نمایند.

 بدین ترتیب زمین خزانه آماده کاشت بذرهای جوانه‌دار می‌شود. در آخر نیز اطراف خزانه را با جوی آب پوشش می‌دهند تا بتوان درون خزانه آب نگهداری کرد.

مرحله کاشت بذرهای جوانه‌دار برنج در خزانه

 مرحله کاشت بذر جوانه‌دار در خزانه از همان اوایل فروردین و بعد از مرحله جوانه‌دار کردن انجام می‌شود. در این مرحله داخل خزانه را با حدود ۳ سانتی‌متر آب پر کرده و بذرهای جوانه‌دار را با دست روی سطح خاک می‌ریزند. می‌توان برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و دور نگه داشتن جوانه‌ها از دید پرندگان روی آن‌ها را با کلش سوخته پوشاند.

 همچنین روی سطح خزانه را برای جلوگیری از ورود سرما با نایلون می‌پوشانند و در طول روز قسمتی از آن را باز می‌کنند تا دما متعادل شده و اکسیژن نیز وارد خزانه شود. حدوداً ۲۵ تا ۳۰ روز طول می‌کشد تا نشاء رشد کاملی کرده و برای کاشت در زمین اصلی آماده شود.

 زمانی می‌گوییم نشاء رشد کافی کرده که حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر قد داشته و ۴ یا ۵ برگ داشته باشند. در مدت رشد نشاء‌ها باید آب داخل خزانه را حداقل روزی یک مرتبه کنترل نمود.

همچنین در این مدت می‌توان برای تامین مواد غذایی خزانه از کودهای دامی، آلی و معدنی نسبت به مساحت خزانه مورد نظر استفاده کرد.

 کودهای شیمیایی از قبیل اوره و سوپر فسفات هر کدام به میزان 5/2 کیلوگرم در هکتار می‌توان به سطح خزانه افزود. کود فسفره را قبل از کاشت بذر در خزانه به زمین می‌دهند.

 علفهای هرز خزانه را باید مرتباً وجین کرد و از بین برد. هر روز باید کنترل خزانه بدقت انجام گیرد تا مورد حمله آفاتی از قبیل پرندگان، مگس خزانه و غیره قرار نگیرند و همچنین عاری از بیماری مختلف باشد. در صورت مشاهده تراکم علفهای هرز و همچنین آفات و بیماریها باید بطور مناسبی سطح خزانه را سمپاشی نمود.

آماده کردن زمین اصلی یا شالیزار برای کاشت برنج

 قبل از کاشت برنج در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها و کرت‌ها می‌نمایند. 

از عملیات دیگری که قبل از کاشت برنج در زمین اصلی انجام می‌گیرد پاک کردن زمین از کاه و کلش و اجسام خارجی دیگر می‌باشد. 

 شخم شالیزار در دو نوبت انجام می‌گیرد:

 نوبت اول؛ در پاییز یا اواخر زمستان و شخم دوم بوسیله تیلر که در بهار انجام می‌گیرد شخم دوم؛ عمود بر جهت شخم اول انجام می‌گیرد. پس از آن عمل تسطیح و ماله‌کشی که «پیشکاول» نیز نام دارد انجام گرفته و سطح زمین کاملاً هموار می‌گردد.

 به عمل صاف کردن زمین در بعضی نقاط شمال «لت زدن» نیز می‌گویند. عمل لت زدن باید بدقت انجام گیرد تا سطح زمین کاملاً صاف و یکنواخت گردد و ارتفاع آب در نقاط مختلف سطح زمین یکسان باشد.