صنایع دستی گیلان

از نمادهای بارز فرهنگ و تاریخ غنی در استان گیلان صنایع دستی است که با تنوع بالایی از هنرها و مهارت‌های بومی به چشم می‌خورد. این صنایع که از دیرباز تاکنون در زندگی روزمره مردم سرتاسر ایران جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند، در ابتدا به عنوان ابزارهای کاربردی استفاده میشده اند و به مرور به‌عنوان آثار هنری زیبا و زنده‌ای از هنر ایرانی شناخته می‌شوند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین صنایع دستی گیلان اشاره می‌شود:

•  سفالگری

یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی گیلان، سفالگری است که سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و از دوره عصر آهن شواهدی از آن به‌دست آمده است. سفال گیلان از خاک سرشار از مواد معدنی، به ویژه آهن، تهیه می‌شود. اگر دقت کرده باشید متوجه میشوید که رنگ گمج ها کمی به قرمزی میتمایل است. به دلیل نیازهای مردم همانطور که گفتیم بیشتر این ظروف مصارف کاربردی داشته اند تا تزئینی.  یکی از معروف‌ترین محصولات سفالی این منطقه «گمج» است، ظرفی کروی با درپوش مخروطی که برای پخت غذا کاربرد زیادی دارد و غالباً دارای لعاب سبز است. این محصول برای پخت و پزهای طولانی مدت بسیار کاربردی است و در واقع برای جا افتادن خورشت های ایرانی گزینه بسیار مناسبی اند. ولی توصیه نمی شود روی حرارت مسفقیم و زیاد قرار بگیرد، زیرا که به مرور ترک بر میدارد و از قدیم گفته اند استفاده از ظروف ترک خورده بهداشتی نمی باشد. در قدیم زنان گیلانی بیشتر مسئول تولید این محصولات بودند و خاک مورد استفاده برای سفال توسط مردان آماده می‌شود که فرآیندی طاقت‌فرسا و چند مرحله‌ای دارد. در گیلان سفال‌ها علاوه بر رنگ قرمز (ناشی از محتوای آهن خاک)، به دلیل روش‌های خاص پخت، گاهی به رنگ سیاه نیز در می‌آیند​. در حال حاضر در مقیاس بسیار بالا این ظروف تولید میشوند. برای استفاده بهینه این محصول توصیه میشود قبل از مصرف ظرف را کاملا چرب نمایید و بعد از بیست و چهار ساعت بشویید و خورشت مورد نظرتان را در آن تهیه نمایید. ضمنا برنج در گمج تهیه نکنید، در واقع غذای بدون آب عمر محصول را کم میکند و برنج به آن میچسبد.  برای دیدنِ نمونه هایی از این کارها میتوانید به آدرس " https://vendor.basalam.com/products?status=2976&status=3568&order_by=order" مراجعه نمایید.

•  نمد مالی

نمدمالی یکی دیگر از صنایع دستی مهم گیلان است که به وضوح  بیشتر در مناطق کوهستانی این استان، مانند کلشتر و روستاهای اطراف سیاه‌رود، رواج دارد. مناطقی که دامداری رواج بیشتری دارد. نمدمالی فرآیندی است که در آن پشم شسته شده و شانه شده با دست پیچیده می‌شود و به کمک آب گرم و صابون فشرده می‌شود تا به شکل نمد درآید. نمدهای تولید شده در گیلان می‌توانند به‌صورت ساده یا با طرح‌های رنگی و پیچیده تولید شوند. نمدهای این منطقه به‌ویژه برای تولید انواع کلاه‌های محلی (کلاه نمدی) و شولا (پوشش سنگین چوپانی) معروف هستند که هم به‌عنوان لباس و هم به‌عنوان روانداز کاربرد دارند.

•  حصیر بافی

 بافندگی از صنایع مهم دیگر گیلان است. غالب زنان گیلانی در فصل تابستان و پاییز، معمولاً در حیاط خانه‌های خود به بافت انواع حصیر و زیرانداز می‌پردازند. این حصیرها که بیشتر در مناطقی مانند اطراف تالاب انزلی و دلتای سفیدرود تولید می‌شوند، از نی‌های محلی ساخته شده و به دو صورت ساده و رنگی بافته می‌شوند. این هنر، نه تنها در حصیربافی بلکه در تولید سبدهای متنوع نیز رواج دارد. سبدها معمولاً با استفاده از تکنیک‌های پیچیدن نی و گره‌زنی، و غالباً با پایه‌های مسطح و دسته‌های مستحکم تولید می‌شوند​. برای دیدنِ نمونه هایی از این کارها میتوانید به آدرس " https://vendor.basalam.com/products?status=2976&status=3568&order_by=order" مراجعه نمایید.

•  قالیبافی و گلیم بافی

گرچه منطقه گیلان در ایران مشهور به این صنعت نمی باشد اما قالی و گلیم‌بافی در گیلان از صنایع دستی پراهمیت به شمار می‌روند. گلیم‌های تولید شده در این منطقه با طرح‌های هندسی و ساده، غالباً با استفاده از پشم محلی بافته می‌شوند. قالی‌های گیلانی که بیشتر در مناطق کوهستانی تولید می‌شوند، دارای طرح‌های زیبا و بافتی مستحکم هستند و گاهی با نخ‌های رنگ شده طبیعی تزئین می‌شوند. این هنر بیشتر در روستاهای کوچک دیده می شود و در بازارهای محلی به فروش می‌رسند.

•  بافت چادر شب

چادرشب‌بافی هنری است که بیشتر در میان زنان گیلانی رواج دارد و از نخ‌های رنگارنگ برای تولید پارچه‌هایی با طرح‌های شطرنجی یا راه‌راه استفاده می‌شود. چادرشب‌ها غالباً برای رختخواب یا به‌عنوان پارچه‌های تزیینی به‌کار می‌روند. این هنر که با استفاده از دستگاه‌های ساده بافندگی انجام می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین هنرهای این منطقه محسوب می‌شود.

•  صنایع چوبی

در مناطق جنگلی گیلان، هنر نجاری و کنده‌کاری روی چوب نیز رواج دارد. چوب‌های محلی مانند چوب راش و گردو برای تولید ابزارها و اشیای تزئینی و کاربردی استفاده می‌شوند. هنرمندان محلی با استفاده از این چوب‌ها، قاشق، بشقاب، کاسه و انواع مجسمه‌های چوبی می‌سازند که دارای طرح‌های زیبا و دست‌ساز هستند. برای دیدنِ نمونه هایی از این کارها میتوانید به آدرس " https://vendor.basalam.com/products?status=2976&status=3568&order_by=order" مراجعه نمایید.

•  ابریشم بافی

پرورش کرم ابریشم یکی از مشاغل پر رونق در استان گیلان است. گیلان همچنین به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان مهم ابریشم در ایران شناخته می‌شود. بافندگی با نخ‌های ابریشمی و نخی، از جمله صنایع دستی رایج در این استان است. پارچه‌های تولیدی غالباً دارای طرح‌های سنتی و زیبا هستند و برای تولید لباس‌های محلی و دیگر محصولات استفاده می‌شوند. فرآوری ابریشم و تولید پارچه‌های نخی، به‌ویژه در میان زنان این منطقه، از اهمیت زیادی برخوردار است.

•  سبد و زنبیل بافی

سبدبافی در نواحی ساحلی و تالاب‌های گیلان بسیار رایج است. برای تولید سبدها، از نی‌ها و گیاهان محلی مانند "گالی" و "نی" استفاده می‌شود. این سبدها که بیشتر در اطراف تالاب انزلی تولید می‌شوند، به‌صورت حلقوی بافته می‌شوند و غالباً برای مصارف خانگی یا حمل محصولات کشاورزی کاربرد دارند. اخیرا بافت سبد های پلاستیکی نیز بسیار رواج پیدا کرده و مشتریان بسیاری دارد. برای دیدنِ نمونه هایی از این کارها میتوانید به آدرس " https://vendor.basalam.com/products?status=2976&status=3568&order_by=order" مراجعه نمایید.

• مینیاتور و خوشنویسی

هنرهای تجسمی نیز در گیلان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. خوشنویسی و مینیاتور از جمله هنرهای اصیل ایرانی هستند که در گیلان نیز طرفداران خاص خود را دارند. آثار خوشنویسی با استفاده از قلم و جوهر بر روی کاغذ خلق می‌شوند و معمولاً شامل اشعار فارسی و طرح‌های هنری زیبا هستند. مینیاتورها نیز بیشتر در قالب نقاشی‌های کوچک و زیبا، صحنه‌های طبیعی و انسانی را به تصویر می‌کشند.

خلاصه

صنایع دستی گیلان یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگی و اقتصادی این استان به شمار می‌رود. هر یک از این صنایع ریشه در تاریخ کهن این منطقه دارند و بازتابی از زندگی و آداب و رسوم مردم گیلان هستند. این صنایع علاوه بر تأمین نیازهای روزمره، نقشی کلیدی در حفظ و انتقال فرهنگ این منطقه به نسل‌های آینده دارند.  ما در این پست تنها به موارد پر رنگ تر آن پرداختیم وگرنه هر گوشه ای از این استان در هر روستایی که قدم میگذارید، هنر دست زنان و مردان این استان را میبینید، اعم از عروسک های مختلف ، سفره هاو وسایل خانه که با حصیر ساخته شده اند. توسعه این صنایع می‌تواند به افزایش درآمد محلی و جذب گردشگران نیز کمک شایانی کند​.

منابع

https://vendor.basalam.com/products?status=2976&status=3568&order_by=order

https://wishcogallery.com/blog/types-of-mat-weaving/

https://bazaremina.ir/news/hasirbafi

https://nujaa.com/Arts/hasir/